برای فردای ایران
گفتار هشتم: حفظ محیط زیست
ممکن است برایتان سوال باشد که چرا بحث محیط زیست باید به عنوان یکی از ۱۰ گفتار اصلی این رساله باشد. در صورتی که شاید برایتان باید این سوال مطرح می شد که «چه موضوعی واقعا برای تداوم وجودی کشور ایران مهمتر از محیط زیست و منابع آن است؟». و جواب آن این است: «واقعا هیچ!»۰
دو نکته را نیز نباید از خاطر به یاد برد: یکی اینکه موضوعات محیط زیستی مانند آلودگی هوا، خشکی رودها و دریاچه ها، از بین رفت جنگل‌ها و درختان، انقراض گونه ها و استخراج بی رویه منابع زیر زمینی همگی در شعارها و سرودهای این انقلاب و متن اعتراضات حک شده بودند. و دوم اینکه کم نیستند مثالهایی که فعالان محیط زیست در دهه های اخیر به طرق مختلف تحت فشار قرار گرفته یا حذف شدند. پایداشت محیط زیست ایران از حفاظت مرزها اگر مهمتر نباشد، کم اهمیت تر نیست. و در این گفتار کوتاه فقط چند مورد اصلی را به صورت بیشتر راهبردی تا تخصصی مطرح خواهیم کرد۰
آب – دانستن اینکه ایران مشکل آب دارد، امری بدیهی است. سالهاست که مردم ایران با مشکل کم آبی و عواقب آن آشنا هستند. از قطع آب و کمبود ذخایر پشت سدها که بیشتر به چشم می آیند، تا خشکی زاینده رود، تا کاهش چشمگیر سطح آب دریاچه هایی مانند ارومیه. در این گفتار به چند آمار کلیدی بسنده می شود که مخاطب آگاه که شما هستید، نتیجه لازم را بتوانید بگیرید. اول اینکه ایران از نظر ذخایر آب شیرین تجدید پذیر رتبه ۴۸ دنیا را دارد. در گفتارهای قبلی دیدیم که از نظر جمعیت و وسعت ایران یک کشور رتبه ۱۵ تا ۲۰ دنیاست. بنابراین وضعیت آبی ما نسبت به کشورهای دیگر چندان مطلوب نیست و به طور مستند، ایران جز کشورهای خشک یا کم آب به شمار می رود. حال تصور می کنید چقدر از این آب به مصرف کشاورزی و دام پروری می رسد؟ ۹۲٪. چقدر آن به مصرف خانگی می رسد؟ ۷٪. و چقدر از آن در صنایع مختلف مصرف می شود؟ ۱٪. حال خود قضاوت کنید که آیا در کشوری که منابع آب آن تا این حد محدود است، آیا تصمیم استراتژیک درستی است که تولید و بخصوص صادرات میوه های آبدار و سایر محصولاتی که به آب فراوان برای رشد و پرورش احتیاج دارند، در اولویت قرار گیرد؟ این مساله وقتی روشن تر می شود که ایران را با کشورهای مشابه دیگر مقایسه کنیم. منابع آبی ترکیه تقریبا دوبرابر ایران است. با این حال، مقدار آبی که برای مصرف خانگی دارند، به طور نسبی ۲ برابر ایران است و ۵ برابر ایران آب را به مصارف مختلف صنعتی می رسانند. اسپانیا که آن هم کشور خشکی به شمار می رود و منابع آبی مشابه ایران دارد، به طرز قابل توجهی آب کمتری برای کشاورزی و دامپروری مصرف می کند و نه تنها سه برابر ایران برای مصرف خانگی آب دارند، بلکه ۱۹ برابر ایران می توانند آب را به مصارف صنعتی برسانند. خلاصه مطلب این است که با کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی ظرفیت عظیمی برای حفظ آب ایجاد می شود که نه تنها می تواند مشکل کم آبی را برای مصارف خانگی حل کند، بلکه از خشکی رودها، دریاچه ها و ذخایر زیرزمینی می تواند جلوگیری کند. برای اینکه ابعاد عظیم مصرف آب در بخش کشاورزی و دامپروری برایتان روشن تر شود، در نظر بگیرید که برای تولید یک کیلوگرم گوشت گاو حدود ۱۵ هزار لیتر آب لازم است. برای تولید یک لیتر شیر، ۱۰۰۰ لیتر آب لازم است و تولید یک کیلو پرتقال ۵۶۰ لیتر آب نیاز دارد. تولید خشکبار هر چند به ظاهر آب زیادی نمی طلبد، در واقع از پر مصرف ترین محصولات از نظر نیاز به آب است. به عنوان مثال تولید یک کیلو گردو نیاز به ۶۰۰۰ لیتر آب دارد. وقتی ایران به زنجیره اقتصادی دنیا دوباره متصل شود، در مورد تولید، صادرات و واردات گوشت، غلات، میوه و سبزیجات لازم است بررسی کارشناسی انجام داد و برای هر مورد سقفی تعیین کرد که به منابع آبی کشور آسیبی بیشتر از آنچه پیش آمده، وارد نشود۰
آلودگی هوا – رتبه جهانی ایران در زمینه آلودگی هوا ۲۴می‌باشد که نسبتا نزدیک به کشورهایی مانند چین، عربستان سعودی، و مصر می باشد. کلا با بررسی نقشه جهانی کیفیت هوا خواهید دید که چین، هند، تقریبا تمامی خاور میانه، و قسمتهای زیادی از آفریقا، نسبت به بقیه قسمتهای دنیا آلودگی بیشتری دارند. این امر فقط به تمرکز جمعیت و آلاینده های صنعتی باز نمی گردد بلکه یکی از فاکتورهای اصلی آن کیفیت بنزینی است که در این کشورها مصرف می شود. البته کیفیت موتور خودروها و اینکه چقدر بتوانند سوخت را کامل و درست بسوزانند هم مهم است. از این رو در کشوری مانند ایران، پنج فاکتور زیر ممکن است بیشترین تاثیر را در کاهش آلودگی هوا داشته باشد۰
کاهش استفاده از سوختهای فسیلی برای تولید برق: در حال حاضر ۹۲٪ برق ایران از سوختهای فسیلی تولید می شود که با توجه به مطالب ذکر شده در گفتارهای قبلی می توان طی ۱۰-۲۰ سال آن را به طور قابل توجهی کاهش داد۰
ارتقا کیفی بنزین و کلا سوختهای خودروها۰
جایگزینی خودروهای قدیمی و با موتورهای بی کفایت با خودروهای جدیدتر که کم مصرف ترند و یا آلایندگی کمتری دارند۰
ایجاد تسهیلات برای استفاده از خودروهای الکتریکی و هایبرید: ایجاد شبکه ای برای شارژ کردن این خودروها۰
محدود کردن وسائل نقلیه ای که با سوخت دیزل و گازوئیل کار می کنند۰
تنوع زیستی – ایران از نظر تنوع زیستی در جایگاه ۴۸ جهان قرار دارد که از یک دیدگاه خیلی بالا نیست اما در عین حال تقریبا با کشورهایی مانند کانادا، ترکیه و پاکستان برابری می کند و به مراتب از کشورهای اروپایی بهتر است. اگر از دیدگاه گونه های در معرض انقراض نگاه کنیم، خواهیم دید که این معضل هم منحصر به ایران نیست و اکثر کشورها و منطقه های دنیا با این مساله درگیر هستند. اما شاخصی که شاید تاثیر مهمی در پایداشت محیط زیست ایران داشته باشد، درصد مساحت منطقه های حفاظت شده نسبت به کل مساحت کشور است. این شاخص در ایران حدود ۹ درصد است که به ایران رتبه ۱۴۱ در جهان را می دهد. در نظر بگیرید که کشورهای پهناوری مانند آمریکا و چین، ۱۳ و ۱۵ درصد مساحت خود را حفاظت شده اعلام کردند و بسیاری از کشورهای اروپایی مانند آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا با وجود مساحت کم، چیزی بین ۲۰-۴۰ درصد مساحت کشورشان را به صورت پارکها و مناطق حفاظت شده درآورده‌اند. این شاخص اهمیت بسیاری در حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری هر کشوری دارد و افزایش این مناطق حفاظت شده و در عمل حفاظت از آنها می تواند و باید در دستور کار قرار گیرد۰
تولید گازهای گلخانه ای – متاسفانه یکی از شاخصهای مهمی که ایران در جایگاه خوبی قرار ندارد تولید گازهای گلخانه ای است. به عنوان مثال ایران از نظر تولید گازکربنیک رتبه هشتم دنیا را دارد و هیچ تعهدی را طبق معاهده پاریس برای کاهش معنی دار تصاعد این گازها نپذیرفته است. از نظر تولید گاز متان که اثر گلخانه ای آن ۳۳ برابر گاز دی اکسید کربن است، ایران رتبه ششم جهان را دارد که واقعا اسفناک است. بحث بیشتر در این زمینه خارج از حوصله این گفتار است، اما می توان سخن را با این سوال پایان داد که با بازگشت ایران به جامعه جهانی، چگونه می خواهیم به عنوان یک ملت مسولیتهای معوقه خود را در قبال بشریت و بقای کره زمین به طور خاص از نظر تغییرات اقلیمی ایفا کرده و این معادله را معکوس نماییم؟